Elektrownie wodne doliny Słupi

Elektrownie wodne stanowią jedną z największych atrakcji turystycznych regionu i są klasyfikowane jako unikalny w skali europejskiej system energetyczny, w którego skład oprócz elektrowni wchodzą obiekty hydrotechniczne (takie jak kanały, sztolnie, syfony, zamki wodne). 

Do systemu hydrotechnicznego Słupi, na której zlokalizowane są najstarsze elektrownie wodne, należą:

Soszyca (elektrownia Struga)

Elektrownia w Soszycy jest najstarszym zabytkiem techniki tego typu w Europie. Zlokalizowana na rzece Słupi elektrownia wodna jest pierwszą w jej górnym biegu.

Dokładny rok budowy stopnia wodnego na Słupi w Soszycy nie jest znany, wiadomo, że wybudowano go w XVIII wieku na miejscu młyna. Później siłownia wodna dostarczała prąd do tartaku, suszarni drewna i fabryki tektury. W 1889 roku obiekt ten zmodernizowano, by móc wykorzystywać go w celach energetycznych. Sam budynek elektrowni powstał w 1896 r. Od czasów jej powstania elektrownia przechodziła dwukrotną modernizację w 1920 i 1951 r.

Elektrownię obsługuje już trzecie pokolenie rodziny Gliszczyńskich.

Do technicznego wyposażenia elektrowni należy hydrozespół, w którego skład wchodzi turbina Peltona (produkcji Schichau Elbląg w 1898 r.), napędzająca unikatowy wirnik płaszczowy, generator synchroniczny trójfazowy, wybudowany przez AEG w 1920 r., które pracują od ich rozruchu nieprzerwanie do dnia dzisiejszego.

Dzisiaj w siłowni można oglądać także marmurową tablicę nastawną z jedenastoma oryginalnymi przyrządami z lat 20-tych XX wieku. Niezwykłą gratką tejże elektrowni są dwie ponad stuletnie żarówki węglowe wyprodukowane przez firmę Osram, działające do dziś. Ich zadanie polega na sygnalizowaniu awarii pracujących urządzeń.

Skład kompleksu zespołu hydroenergetycznego:

  • Trójprzęsłowy jaz przesiewny w Młynkach,
  • Kanał derywacyjny o długości 1850 m,
  • Kaskada upustu bocznego, wyposażonego w zamknięcie zasuwowe.

Specyfikacja EW Struga:

  • Powierzchnia zlewni - 239 km2,
  • Średni przepływ - 2,5 m3/s,
  • Moc instalowana - 250 kW,
  • Przełyk instalowany - 2,73 m3/s,
  • Spad - 14,0 m.

Gałąźnia Mała

Elektrownia wodna w Gałąźni Małej jest największą w dolinie Słupi.

Pierwsze prace przy jej budowie wykonano w latach 1912-1914, choć projekt jej budowy istniał od 1889 r. Powstał budynek elektrowni, derywacja zlewni rzeki Słupi do jeziora Głębokiego, postawiono także budynek zamku wodnego. 

Drugi etap robót wykonano w 1920 roku, dzięki któremu razem z wykonanymi wcześniej obiektami ciąg budowli i derywacji przedłużył się do 13 km i zapewnił jednocześnie dopływ wody na turbiny w ilości 5,69 m3/s. Po zmagazynowaniu w zbiornikach wodnych umożliwiło to w godzinach szczytu pracę 5 turbozespołów o zainstalowanym przepływie 13 m2/s i mocy 3500 kW.

Była to wówczas największa elektrownia wodna w północnej Europie, a jej rozwiązania techniczne (m.in. nowe metody umacniania skarp kanału czy budowa zespołu żelbetowych rurociągów i sztolni) stanowiły wzór dla kolejnych obiektów hydroenergetycznych na terenie całej Europy.

Prąd z elektrowni w Gałąźni przesyłano do centrali w Szczecinie. Pięć turbin typu Francisa o mocy 700 kW i pięć generatorów zamontowanych w latach 1913 - 1924 pracuje nieprzerwanie do dziś.

Elektrownia jest udostępniona do zwiedzania. W budynku siłowni znajduje się niewielka ekspozycja - sala historii słupskich elektrowni wodnych. Zbiór fotografii, dokumentów i urządzeń technicznych obrazuje historię, myśl techniczną oraz szacunek do sił przyrody. Można tu obejrzeć pokaz filmu prezentującego historię zespołu elektrowni i metodę wytwarzania z wody energii elektrycznej.

Specyfikacja EW Gałąźnia Mała:

  • Powierzchnia zlewni - 551,4 km2,
  • Średni przepływ - 4,41 m3/s,
  • Moc instalowana - 4160 kW,
  • Przełyk instalowany - 13,0 m3/s,
  • Spad - 38,5 m.

Konradowo (elektrownia Strzegomino)

Powstała w latach 1922-1924. Elektrownia pracowała nieprzerwanie do 1945 r., kiedy to wycofujący się Niemcy wysadzili dwa mosty blokując kanał. Udało się ją uruchomić ponownie dopiero trzy lata później, bo w 1948 r.

Elementy obiektu hydrotechnicznego:

  • zapora ziemna (długość 460 m),
  • zbiornik (powierzchnia 100 ha),
  • kanały długości 960 m,
  • jaz wlotowy,
  • jaz upustowy.

Specyfikacja EW Strzegomino:

  • powierzchnia zlewni: 820 km2
  • Średni przepływ: 7,25 m3/s
  • Moc instalowana: 2400 kW
  • Przełyk instalowany: 27 m3/s
  • Spad: 12,3 m


Krzynia

Kompleks hydroenergetyczny w Krzyni powstał w latach 1925-26. Powstała wówczas zapora ziemna spiętrzyła rzekę tworząc zbiornik retencyjny o powierzchni 78 ha i pojemności około 1,38 mln. m3.

Elektrownia jest ostatnim elementem hydroenergetycznym przed Słupskiem dlatego pracuje w systemie dobowego wyrównania. Zachowuje stały przepływ wody w korycie Słupi poniżej elektrowni, wynoszący 3,4 m3/s. 

Moc elektrowni wynosi 860 kW posiadając dwie identyczne turbiny Francisa o mocy 430 kW każda. 

Specyfikacja EW Krzynia:

  • Powierzchnia zlewni - 852,4 km2,
  • Średni przepływ - 8,62 m3/s,
  • Moc instalowana - 860 kW,
  • Przełyk instalowany - 17,0 m3/s,
  • Spad - 8,0 m.

Skarszów Dolny

Jest to elektrownia przepływowa na rzece Skotawie - prawobrzeżnym, największym dopływie Słupi. Stopień elektrowni powstał w latach 70-tych XIX wieku.

Dawniej dzisiejsza elektrownia wodna była wykorzystywana była jako siłownia wodna napędzająca maszyny i urządzenia techniczne najpierw - od 1850 r. fabryki wyrobów żelaznych, a następnie od 1872 r. - po wybudowaniu stopnia wodnego, stała się źródłem napędu papierni. W roku 1894 roku pożar pochłonął fabrykę, a obiekt na ponad trzydzieści lat popadł w zapomnienie.

W 1922 roku na fundamentach byłej fabryki rozpoczęto prace budowlane, której efektem było powstanie elektrowni wodnej o mocy 180 kW.

Obiekt był modernizowany w latach 1942-43, a po II wojnie światowej, w 1955 r. zbudowano nowy jaz betonowy.

Specyfikacja EW Skarszów Dolny:

  • Powierzchnia zlewni - 284 km2,
  • Średni przepływ - 1,49 m3/s,
  • Moc instalowana - 188 kW,
  • Przełyk instalowany - 3,6 m3/s,
  • Spad - 7,8 m.

Źródło: www.ssi.slupsk.pl